Mình cũng như bất cứ người viết nào, trừ những lúc cảm hứng tuôn trào ra thì cũng rất nhiều lần ngồi nhìn màn hình (hay trang giấy) hàng giờ mà chẳng biết bắt đầu từ đâu, nên viết cái gì, cũng trì hoãn việc viết mấy ngày liền với lý do “bí ý tưởng”. Vậy nên mình đã đi tìm rất nhiều cách, và mình nhận ra lý do mình bị “tắc nghẽn” ý tưởng là vì trước đây trong quy trình viết chuyên nghiệp thì mình thực hiện thiếu bước “pre-writing” (khởi động trước khi viết).
Dưới đây là 6 phương pháp pre-writing mà mình cảm thấy hữu ích với bản thân nên muốn chia sẻ với các bạn.
Nội dung bài viết:
1. Viết tự do (Freewriting)
Lần trước mình đã chia sẻ về viết tự do rồi, nhưng ở khía cạnh viết để giải tỏa, để hiểu bản thân, còn viết tự do trong pre-writing là để giải phóng những suy nghĩ chồng chéo, nhường chỗ cho ý tưởng mới cũng như tìm ý tưởng mới trong mớ suy nghĩ hỗn độn ấy.
Bạn có thể hiểu viết tự do theo đúng nghĩa đen của nó. Đó là viết bất cứ thứ gì bạn muốn, bất cứ thứ gì xuất hiện trong đầu bạn. Nguyên tắc duy nhất là không được dừng lại. Bạn có thể đặt đồng hồ 2 phút, 5 phút, 10 phút tùy ý và để cho suy nghĩ trong đầu mình tuôn trào ra mặt giấy. Đây là lúc não bộ của bạn thực sự kết nối với ngòi bút. Đừng nghĩ đến cấu trúc câu, đừng sợ sai chính tả, đừng sợ nó vô nghĩa. Đừng gạch, đừng tẩy xóa gì hết. Cứ viết hết ra. Hãy nhớ rằng không phải bạn đang viết một bài văn trau chuốt, mà đang ghi lại tất cả ý nghĩ luân chuyển trong não bộ. Không có ý tưởng nào là quan trọng nhiều hay ít hơn ý tưởng khác cả. Hãy chỉ đơn giản là cho hết ý tưởng trong đầu ra thôi, đừng cố gắng sắp xếp gì hết. Nếu bạn viết tự do liên tục trong vòng 2-10 phút, bạn sẽ bất ngờ bởi mình có một biển ý tưởng mà ngay từ đầu không bao giờ nghĩ đến.
2. Viết tự do có định hướng (Directed freewriting)
Viết tự do là bơi trong đại dương mênh mông của suy nghĩ, nhưng viết tự do có định hướng thì chỉ chọn một cái hồ để “bơi” thôi. Hãy nghĩ về một chủ đề cụ thể (bất cứ chủ đề nào, bất kể độ rộng hẹp, ví dụ: tự do, tự do trong tình yêu, người tự do,...) và viết về nó. Đặt đồng hồ 2-10 phút và viết liên tục không nghỉ. Hãy viết bất cứ thứ gì bạn biết hay không biết về chủ đề ấy, viết bất cứ thứ gì bạn muốn tìm hiểu thêm về nó. Nếu có khoảnh khắc nào suy nghĩ ngưng đọng, cứ thoải ghi “Tôi không biết viết gì cả” và từ từ suy nghĩ cũng sẽ tuôn ra lại thôi.
3. Khoanh vùng (looping)
Một một hình thức khác của viết tự do có định hướng đó là khoanh vùng. Hãy đọc lại một lượt trang viết tự do đầu tiên của mình. Sau đó khoanh vòng 3 từ hay cụm từ mà bạn cảm thấy thú vị nhất, hoặc nhờ ai đó chọn nó giúp bạn, sau đó viết về 3 chủ đề xoay quanh từ/cụm từ đó. Looping là cách để đào sâu vào một chủ đề, để khám phá mà không phán xét. Nếu khoanh vùng nhiều lần, bạn có thể phát hiện ra những sự thật ẩn sâu (insight) đáng giá, đó chính là những bí mật nằm dưới vùng tiềm thức của bạn đấy. Điều bạn cần là can đảm, đừng lo sợ, phán xét bản thân, hay quá chú ý đến toàn bộ quy trình. Chẳng hạn nếu chọn looping 3 từ “hạnh phúc”, “hy sinh” và “mưa” trong bài viết tự do của mình, bạn sẽ kết nối nó và viết như thế nào?
4. Liệt kê ý tưởng (Brainstorming)
Brainstorming cũng gần giống freewriting, nhưng thay vì viết hết suy nghĩ ra, thì ở đây ta lại liệt kê danh sách ý tưởng. Đây là phương pháp thường được những người làm kinh doanh, tham mưu hay nhà văn chuyên nghiệp trên khắp thế giới làm. Nó chỉ đơn giản là đặt đồng hồ khoảng 1 phút (hoặc hơn), chọn một chủ đề, sau đó liệt kê ra danh sách những thứ liên quan đến chủ đề đó không ngừng nghỉ. Nếu bạn có lặp lại điều nào đó thì cũng không sao. Chẳng ai quan tâm, đánh giá bạn cả, và bạn cũng không cần thiết đánh giá chính mình. Mọi ý tưởng đều có tiềm năng, đừng phân vân, đừng gạch bỏ. Dù một số điều không liên quan đến chủ đề thì cũng chẳng sao, bạn có thể loại bỏ nó sau. Vậy nên hãy cứ viết ra, đừng dừng lại. Sau khi hoàn thành, hãy đếm số ý bạn có và lấy 60 giây chia cho con số đó. Chẳng hạn mình nghĩ ra được 15 ý, có nghĩa là cứ 4 giây mình nghĩ được một ý. Cứ ghi nhận như thế và tiếp tục phát huy trong những lần sau nhé.
5. Vẽ sơ đồ tư duy (Mind-mapping)
Không phải ai cũng dễ tiếp nhận câu từ, họ sẽ quen thuộc hơn với hình ảnh. Vậy nên sơ đồ tư duy là một hình thức trực quan hơn của brainstorming.
Thử đặt đồng hồ 2 phút (hoặc hơn), chọn một chủ đề , viết tên chủ đề ấy ngay giữa trang giấy, khoanh nó lại. Từ đây hãy viết tất cả những ý tưởng xuất hiện trong đầu liên quan đến chủ đề đó. Sau khi kết thúc thời gian, hãy nhóm những ý có điểm chung lại với nhau và đặt tên cho từng nhóm lớn ấy. Nối kết tất cả lại với nhau, bạn sẽ có một cái cây có bao nhiêu cành lớn, cành nhỏ, lá cây, tương ứng với bấy nhiêu ý tưởng.
6. Đặt câu hỏi 5W+1H
5W+1H là câu hỏi quen thuộc trong nghề báo bởi nó giúp khai mở đầy đủ thông tin chỉ trong vài dòng. Và trong việc tìm ý tưởng cũng vậy, công cụ này cực kỳ hữu ích. Mình lại lấy ví dụ về tự do nhé.
5W:
- Who - Ai? Ai được xem là tự do? Người không lo lắng về vật chất? Người nghèo nhưng hạnh phúc? Người đi khắp thế giới? Hay những chú chim?
- What - Cái gì? Tự do là gì? Là một cảm xúc? Là một mục tiêu? Là một trạng thái nhất thời?
- Where - Ở đâu? Đi đến đâu để có tự do? Đi khắp thế giới? Về quê? Về nhà?
- When - Khi nào? Khi nào thì có được tự do? Khi thực hiện được điều mình hằng mong muốn? Khi ở một mình? Khi ở bên cạnh người mình yêu thương? Khi không có ràng buộc về bất cứ thứ gì?
- Why - Tại sao? Tại sao con người cần tự do? Vì đi tìm hạnh phúc? Vì áp lực cuộc sống? Vì không thỏa mãn với những gì mình có?
1H:
- How - Như thế nào? Làm thế nào để tìm được tự do?... (Các bạn thử điền vào dấu… nhé
Mình cũng muốn chia sẻ ví dụ thật những thứ mình làm với các bạn lắm nhưng vì nó hơi mang tính cá nhân, và chữ thì nguệch ngoạc (vì nghĩ không ai xem, nếu viết cho ai đó xem lại không viết được) thế nên mọi người thắc mắc điều gì thì nhớ comment cho mình biết nhé. Và một nhắn gửi cuối cùng là muốn viết hay, viết tốt thì ít nhất cũng cứ đặt bút xuống (hãy gõ phím) viết đi đã nha!
(Fb Lan Chi)
Tags: ý tưởng, viết khởi động, writer, pre-writing, tuôn trào